Wat is faalangst?
Faalangst is kort gezegd de angst om iets fout te doen. Veel kinderen hebben dit wel een beetje, dat is normaal. We noemen het ‘gezonde spanning’. Het is een motiverende kracht waardoor kinderen een verhoogde alertheid krijgen, betere concentratie en een grotere inzet hebben voor een goed resultaat.
Bij faalangst gaat het echter om een overweldigende angst die belemmerend en soms zelfs verlammend werkt. Dit komt in de volgende situaties vaker voor: tijdens toetsen, spreekbeurten, het stellen van vragen in de klas, in sociale interacties op school of tijdens prestaties op clubs en sport. Gedachten als ‘ik kan het niet’, ’ik ben niet goed genoeg’, ’ik ga mijn best niet meer doen, het lukt toch niet’ bepaalt dan volledig het denken.
Faalangst komt heel vaak voor. Veel kinderen hebben er last van, zowel jongens als meisjes. Naar schatting heeft op de basisschool ongeveer 1 op de 10 kinderen last van faalangst. Op het voortgezet onderwijs ligt dit nog iets hoger.
Kinderen met faalangst zijn bang dat ze niet kunnen voldoen aan de verwachtingen van anderen, vooral die van ouders en leerkrachten. Ze hebben vaak negatieve gedachten als: ‘Ik kan het niet’, ’Ik ben niet goed genoeg’, ’Ik ga mijn best niet meer doen, het lukt toch niet’. Vaker wel dan niet zitten deze kinderen vast in een fixed minset. In de fixed minset gaan ze er vanuit dat wat nu niet lukt, nooit zal lukken. Dit kan leiden tot een bevestiging van hun negatieve zelfbeeld en een vicieuze cirkel van angst en prestatiedruk. Hetzelfde geldt voor faalangst in sociale situaties.
Hoe herken ik kenmerken van faalangst?
Faalangst uit zich meestal op mentaal, fysiek én gedragsmatig. Voorbeelden zijn:
Mentaal
• Weinig zelfvertrouwen;
• Piekergedachten;
• Negatief zelfbeeld;
• Moeite met het aanvaarden van een compliment;
• Minsetproblemen;
• Te hoge eisen stellen aan zichzelf.
Fysiek
• Spierspanningen;
• Zweten;
• Beven;
• Snel ademen;
• Buikpijn of hoofdpijn;
• Vaak naar het toilet moeten;
• Slaapproblemen;
• Hartkloppingen;
• Black-out.
Gedrag
• Perfectionisme;
• Uit de weg gaan van nieuwe situaties;
• Uitstelgedrag;
• Je op de achtergrond houden/terugtrekken.
Wat voor soorten faalangst zijn er?
Er zijn drie soorten faalangst: sociale, cognitieve en motorische faalangst.
1. Cognitieve faalangst
Dit is de angst om fouten te maken tijdens een toets of het leren van nieuwe lesstof in de klas. Je kind is bang niet slim genoeg te zijn en bang dat het slechte leer- en denkprestaties levert.
2. Sociale faalangst
Dit is de angst om negatief beoordeeld of afgewezen te worden door vriendjes, vriendinnetjes, klasgenoten, familie en andere groepen waartoe het kind behoort. Een kind is bang om uitgelachen te worden en durft vaak geen vragen in de klas te stellen. Sociale vaardigheden kunnen blokkeren, wat de kans op afwijzing of uitlachen juist vergroot.
3. Motorische faalangst (prestatieangst)
Dit is de angst om fouten te maken bij het uitvoeren van lichamelijke handelingen, zoals wanneer een kind iets op zijn gitaar mag spelen, bij het nemen van een penalty of door het gat te moeten zwemmen bij zwemles. De angst kan zich lichamelijk uiten door een verkrampte houding of door te blokkeren (bevriezen).
Hoe ontstaat faalangst bij kinderen?
Faalangst bij kinderen kan verschillende oorzaken hebben:
1. Negatief zelfbeeld
Je kind heeft weinig vertrouwen in zichzelf. Er is een focus op dingen die hij/zij (nog) niet kan, waardoor er veel zelfkritiek ontstaat. Dit maakt je kind onzeker bij nieuwe situaties en is bang om fouten te maken.
2. Druk van buitenaf
De prestatiemaatschappij: In onze samenleving wordt vaak de nadruk gelegd op prestaties en succes. Kinderen kunnen hierdoor het gevoel krijgen dat ze voortdurend moeten excelleren, zowel op school als in sociale situaties. Deze constante druk kan angst creëren om tekort te schieten.
3. Opvoeding
Faalangst kan door verschillende oorzaken ontstaan in de thuissituatie en opvoeding. We mogen bewust zijn van onze eigen voorbeeldrol, wanneer je zelf perfectionistisch bent of faalangst hebt kan je dit onbewust doorgeven aan je kind. Faalangst kan ook ontstaan als je als ouder(s) steeds benadrukt hoe belangrijk het is om goede cijfers te halen. Als je jezelf hierin herkend, maak jezelf dan geen verwijten. Dit gebeurt voor een groot deel onbewust. Datgene wat je bewust doet, doe je als ouder in het belang van je kind. Het kan alleen wel anders uitwerken dan je in gedachten had. Schroom niet om een afspraak te maken voor oudercoaching: Ouderscoach, om je kind in balans te kunnen ondersteunen bij zijn/haar groei.
4. Onzekerheid of erfelijke gevoeligheid
Kinderen die van nature (genetisch bepaald) onzeker of gevoelig zijn voor invloeden van buitenaf lijken gevoeliger voor het ontwikkelen van faalangst.
Hoe kun je als ouder(s) je kind helpen bij faalangst?
Tip 1: Herken faalangst en maak het bespreekbaar
Het is als ouder belangrijk om de faalangst te herkennen. Kinderen schamen zich soms. Praat met je kind over de gedachten en gevoelens die het heeft en neem deze serieus. Laat merken dat je wilt helpen.
Tip 2: Kun je als ouder(s) iets veranderen?
Benoem welke dingen of situaties jij spannend vindt en laat zien dat je dit niet uit de weg gaat. Stimuleer je kind om moeilijke dingen niet te ontvluchten of vermijden. Want daarmee houd je de angst in stand.
Stel jezelf de volgende vragen:
– Wat verwacht ik van mijn kind en is dat realistisch gezien de leeftijd en mogelijkheden van mijn kind?
– Wanneer en hoe geef ik complimenten? Alleen op het resultaat of ook in het proces?
– Heb ik zelf last van faalangst of perfectionisme, wat zou mijn kind daarvan kunnen overnemen of spiegelen?
– Laat je wel eens aan je kind zien dat je een fout maakt? En hoe je het vervolgens oplost?
Tip 3: Geef je kind het gevoel dat hij of zij precies goed is zoals het nu is.
Voor een kind met faalangst is het belangrijk te ervaren (en leren) dat het geaccepteerd wordt zoals het is. Los van zijn of haar prestaties op school of bij sport. Je kind is natuurlijk heel veel meer dan alleen wat het presteert. Laat dat duidelijk merken aan je kind!
Tip 4: Fouten maken mag!
Leren doet een kind door vallen en opstaan. Laat je kind los om iets uit te proberen, waar de situatie het toelaat en oordeel niet over het resultaat. Probeer ook niet te snel bezorgd te zijn dat je kind gekwetst wordt of zich op een andere manier pijn doet. Het zal je kind veerkrachtiger maken. Een vaardigheid die je kind gaat helpen in de toekomst!
Tip 5: De kunst van complimentjes geven
Blijf eerlijk, authentiek en overdrijf niet met het geven van complimentjes. Met overdreven complimenten als “Je bent geweldig!”, “Dat is fantastisch!” of “Je bent de slimste!” kun je juist faalangst bij kinderen opwekken, omdat ze het gevoel hebben dat ze een volgende keer ook aan je verwachting moeten voldoen.
Observeer liever het gedrag van je kind, en benoem zo concreet en precies mogelijk wat je goed vond. Dit kan gaan over het proces, persoonlijke eigenschappen en kwaliteiten.
Straal uit en benoem dat ‘fouten maken’ erbij hoort en dat je daar juist van leert.
Tip 6: Laat je kind succeservaringen opdoen en geef vertrouwen
Stimuleer je kind om ondanks de angst toch te blijven proberen. Dan kan het ook succeservaringen opdoen en inzien dat het eigenlijk niet nodig is om zo angstig te zijn.
Je kunt je kind helpen om succeservaringen op te doen, door te beginnen bij kleine of makkelijke taakjes in huis. Laat merken dat je vertrouwen hebt in je kind en geef complimenten zoals hierboven beschreven. Stap voor stap kun je dit verder uitbouwen.
Let erop dat je kind niet te afhankelijk wordt van jouw goedkeuring en complimenten. Zorg ervoor dat je kind het gevoel heeft het zelf goed gedaan te hebben of goed geprobeerd heeft. Moedig je kind aan om trots te zijn op zichzelf als iets goed is gegaan. Zorg verder voor voldoende afwisseling, zodat je kind niet continu bezig hoeft te zijn met het verleggen van grenzen. Onderneem dus ook gezellige activiteiten samen waarbij presteren helemaal niet belangrijk is!
Tip 7: Gezonde spanning
Ook bij gezonde spanning mag je als ouder alert blijven op doorschieten. Gezonde spanning kan ook leiden tot te veel stress, perfectionisme en het verlies van plezier in het nastreven van doelen. Een gezonde balans vinden tussen de motivatie om te slagen en het vermogen om te accepteren dat falen een natuurlijk onderdeel is van het leerproces blijft belangrijk.
Tip 8 Boekentips bij faalangst
Deze boeken kun je met jouw kind over faalangst lezen: Het meisje dat nooit fouten maakte en Je fantastische elastische brein. Voor ouders: Fouten maken moed.
Je bibberen de baas, faalangst reductietraining voor jouw kind?
Merk je dat jouw kind wordt belemmerd door zijn faalangst en zou je graag willen dat hij of zij in zichzelf geloofd? Dan kan Kinderpraktijk Amstelland jouw kind verder helpen!
Kijk hier voor alle informatie van de training Je bibbers de baas.
Heb je vragen over de training neem dan vrijblijvend contact op!